Kiedy dziecko wchodzi w okres dojrzewania, w jego ciele i mózgu zaczyna się prawdziwa rewolucja. Często mówi się o „burzy hormonów”, i choć to określenie brzmi potocznie, ma w sobie sporo prawdy. Hormony działają jak biochemiczni posłańcy — wpływają na to, jak młody człowiek myśli, czuje, reaguje, a nawet jak postrzega samego siebie. To one współtworzą emocjonalny pejzaż dojrzewania, pełen napięć, wzlotów, sprzeczności i zachwytów.

W okresie adolescencji układ hormonalny przechodzi ogromne zmiany. Uaktywnia się podwzgórze – niewielka, ale kluczowa struktura w mózgu, która wydziela gonadoliberynę (GnRH). To ona uruchamia kaskadę reakcji w przysadce mózgowej i gruczołach płciowych, prowadząc do wzrostu poziomu hormonów takich jak testosteron, estrogen czy progesteron. W tym samym czasie wzrasta aktywność innych substancji chemicznych – kortyzolu, adrenaliny, dopaminy, oksytocyny i serotoniny. Ta biochemiczna orkiestra wpływa na emocje, zachowanie i sposób, w jaki młody człowiek reaguje na świat.

Dopamina – neuroprzekaźnik nagrody – odgrywa w tym okresie szczególną rolę. Jej poziom jest niestabilny, a układ dopaminergiczny bardzo wrażliwy. To właśnie dlatego nastolatki są bardziej skłonne do ryzyka, silnie reagują na nowość i poszukują intensywnych doświadczeń. Badania z Uniwersytetu Harvarda pokazują, że ośrodek nagrody w mózgu nastolatków reaguje nawet o 200% silniej niż u dorosłych na bodźce związane z przyjemnością. To biologiczne podłoże wielu typowo „młodzieńczych” zachowań – od spontaniczności po eksperymentowanie.

Z kolei kortyzol – hormon stresu – w okresie dojrzewania bywa wydzielany w większych ilościach, a jego wahania są bardziej gwałtowne. To tłumaczy, dlaczego młodzi ludzie potrafią w jednej chwili przejść od spokoju do złości czy płaczu. Ich układ nerwowy dopiero uczy się, jak regulować emocje. Badania z University of Pittsburgh potwierdzają, że w sytuacjach stresowych u nastolatków szybciej dochodzi do aktywacji ciała migdałowatego (centrum emocji), a wolniej włącza się kora przedczołowa (odpowiedzialna za racjonalne myślenie). Innymi słowy — emocje pojawiają się natychmiast, a refleksja przychodzi z opóźnieniem.

Estrogen i testosteron, kojarzone głównie z dojrzewaniem płciowym, mają też ogromny wpływ na emocjonalność i relacje społeczne. Estrogen zwiększa wrażliwość emocjonalną, nastrój i empatię, podczas gdy testosteron wzmacnia pewność siebie, energię i potrzebę dominacji. U obu płci te hormony współdziałają z dopaminą i oksytocyną, modulując zachowania społeczne i więzi. Oksytocyna, nazywana „hormonem więzi”, wzmaga potrzebę bliskości i zaufania – dlatego przyjaźnie i relacje w wieku nastoletnim nabierają takiego znaczenia.

Zmiany hormonalne wpływają także na sposób odczuwania świata. Badania neuroendokrynologiczne pokazują, że w okresie dojrzewania wzrasta wrażliwość zmysłów – dźwięków, zapachów, dotyku. To sprawia, że emocje i doświadczenia stają się bardziej intensywne. Nic dziwnego, że miłość, złość, lęk czy zachwyt są w tym wieku tak absolutne. Dla młodego człowieka wszystko jest „najbardziej na świecie” – i to nie przesada, tylko efekt działania neurochemii.

Ale biologia to nie wyrok. To, jak hormony wpłyną na zachowanie, zależy również od środowiska. Styl wychowania, relacje, poziom stresu, sen i dieta – wszystko to modyfikuje działanie układu hormonalnego. Badania pokazują, że nastolatki, które żyją w atmosferze zrozumienia i stabilności emocjonalnej, lepiej radzą sobie z regulacją emocji, nawet jeśli ich poziom hormonów jest wysoki. Z kolei chroniczny stres, konflikty w domu czy brak poczucia bezpieczeństwa mogą utrwalać podwyższony poziom kortyzolu, co zwiększa ryzyko lęku i depresji.

Dla rodziców i wychowawców świadomość biologicznego tła emocji jest bezcenna. Zamiast postrzegać zachowania nastolatka jako „irracjonalne”, warto zobaczyć w nich naturalny etap rozwoju. Młody mózg jest jak orkiestra, w której dźwięki hormonów dopiero zaczynają się zgrywać. Nie chodzi o to, by uciszać tę muzykę – ale by pomóc młodym nauczyć się ją rozumieć.

Terapia, edukacja emocjonalna, aktywność fizyczna i rozmowa to czynniki, które mogą pomóc w regulacji hormonalno-emocjonalnego chaosu. Ruch fizyczny reguluje poziom dopaminy i serotoniny, sen stabilizuje kortyzol, a kontakt z drugim człowiekiem wspiera wydzielanie oksytocyny. To dlatego relacje, rytm dnia i bliskość mają w okresie dojrzewania tak ogromne znaczenie – one dosłownie „uspokajają” biochemię mózgu.

Dojrzewanie to nie tylko czas emocjonalnych wybuchów. To moment, w którym biologia przygotowuje młodego człowieka do dorosłości – do tworzenia więzi, podejmowania decyzji i rozumienia siebie. Hormony są tylko częścią tej układanki, ale to właśnie one sprawiają, że młodość jest tak intensywna, pełna energii i życia.

Zrozumienie biologicznego podłoża emocji nie odbiera im znaczenia. Wręcz przeciwnie – pozwala zobaczyć w nich naturalny język dojrzewającego mózgu. A wtedy łatwiej przestać walczyć z emocjami nastolatka i zacząć go naprawdę słuchać.

A.Krzywdzińska

W ludzkim życiu nie ma drugiego takiego okresu jak adolescencja. To czas, w którym wszystko jest w ruchu – ciało, emocje, relacje i, przede wszystkim, mózg. Choć przez lata sądzono, że rozwój mózgu kończy się w dzieciństwie, dziś wiemy, że to właśnie okres dorastania jest jego najintensywniejszą fazą przebudowy. To w tych latach kształtują się połączenia neuronalne, które decydują o tym, jak myślimy, czujemy, uczymy się i reagujemy na świat.

Neuroplastyczność – czyli zdolność mózgu do zmiany, uczenia się i adaptacji – to zjawisko, które stanowi fundament naszego rozwoju. U dzieci i nastolatków działa z niezwykłą siłą. W ich mózgach codziennie powstają tysiące nowych połączeń między neuronami. Niektóre z nich zostają, inne są usuwane w procesie tzw. przycinania synaptycznego – mózg usuwa te ścieżki, które są nieużywane, a wzmacnia te, które są regularnie aktywowane.

To oznacza, że każda powtarzana czynność – rozmowa, nauka języka, gra na instrumencie, kontakt z drugim człowiekiem – dosłownie kształtuje strukturę mózgu. Wzorce zachowań i emocji utrwalają się biologicznie. Jak mówi prof. Norman Doidge, autor książki The Brain That Changes Itself, „mózg jest jak glina – rzeźbiony przez doświadczenia”.

Neurobiolodzy podkreślają, że młody mózg nie tylko szybciej się uczy, ale też silniej reaguje na bodźce – zarówno pozytywne, jak i negatywne. To dlatego w okresie dojrzewania tak duże znaczenie mają emocjonalne doświadczenia, relacje, sukcesy, ale i porażki. Każda z nich zostawia ślad – nie metaforyczny, lecz dosłowny, w strukturze neuronalnej. Dlatego też okres adolescencji to czas ogromnego potencjału, ale i wrażliwości.

Badania prowadzone przez Sarah-Jayne Blakemore z University College London pokazują, że kora przedczołowa – odpowiedzialna za samokontrolę i planowanie – rozwija się aż do 25. roku życia. Z kolei struktury odpowiedzialne za emocje, takie jak ciało migdałowate, dojrzewają wcześniej. To dlatego młodzi ludzie reagują intensywnie, często impulsywnie, ale też autentycznie. Ich świat emocjonalny jest głęboki i nieprzefiltrowany przez chłodną logikę.

To, w jakim środowisku dorasta nastolatek, ma więc kluczowe znaczenie dla jego rozwoju neurobiologicznego. Bezpieczna więź, wsparcie emocjonalne, przestrzeń do eksploracji i błędów – wszystko to sprzyja prawidłowemu kształtowaniu połączeń neuronalnych. Z kolei chroniczny stres, presja, brak zrozumienia czy przemoc emocjonalna mogą prowadzić do utrwalenia wzorców reakcji lękowych, napięcia i wycofania.

Warto pamiętać, że neuroplastyczność działa w obie strony. Mózg, który uczy się adaptować do stresu i niepewności, może z czasem „nauczyć się” funkcjonować w stanie ciągłego napięcia. Dlatego tak ważne jest, by młodzi ludzie mieli dostęp do wsparcia psychicznego, edukacji emocjonalnej i zdrowych wzorców relacji.

Neuroplastyczność to również dobra wiadomość – bo oznacza, że nic nie jest ostateczne. Nawet trudne doświadczenia nie muszą być wyrokiem. Terapia, relacje, nowe doświadczenia, nauka samoregulacji emocji – wszystko to potrafi dosłownie przebudować ścieżki neuronalne. To nie metafora, lecz potwierdzony naukowo fakt.

Jak pokazują badania na Uniwersytecie Stanforda, nawet kilkutygodniowy trening uważności może prowadzić do zmian w aktywności mózgu w obszarach odpowiedzialnych za regulację emocji. Podobne efekty dają aktywność fizyczna, sztuka, taniec czy gra na instrumencie. Mózg młodego człowieka jest niezwykle wrażliwy na bodźce – ale to właśnie w tej wrażliwości tkwi jego siła.

W Fundacji Mind Revolution patrzymy na neuroplastyczność jak na metaforę rozwoju – bo pokazuje, że człowiek ma zdolność do zmiany przez całe życie, a młodość to czas, w którym ta zdolność jest największa. Każdy kontakt, każda rozmowa, każda emocja to cegiełka w budowie wewnętrznej sieci połączeń, które będą służyć przez lata.

W świecie, który często oczekuje od młodych „dorosłości przed czasem”, warto pamiętać, że ich mózgi wciąż się tworzą. Nie potrzebują presji – potrzebują przestrzeni. Bo neuroplastyczność to nie tylko zdolność mózgu do nauki. To zdolność człowieka do stawania się sobą.

A.Krzywdzińska